oproer in de Jordaan
PDF versie | Print Versie | Html Versie
Auteur: Reinier Meijer | Via Artikel Post
Gezien: 1315 |
Aantal woorden: 1112 |
Datum: Thu, 15 Mar 2012 |
0 commentaar
Dat de Amsterdamse Jordaan een roerig buurtje is blijkt wel uit de vele rellen en oproeren die in de Jordaan zijn uitgebroken. De Palingoproer, de Aardappeloproer en de Februaristaking hebben allen hun oorsprong in de Jordaan. Dit is niet verwonderlijk want de omstandigheden in de Jordaan waren vroeger van dien aard dat bij het minste of geringste de vlam in de pan kon slaan.
Oorspronkelijk heette de Jordaan het Nieuwe Werck en was aangelegd voor de arbeiders en de ‘’vervuilende bedrijfjes’’. Maar langzamerhand veranderde de Jordaan in een echte arme volkswijk vol grote gezinnen die in erbarmelijke omstandigheden moesten leven. De combinatie van veel ontevreden mensen die dicht op elkaar gepakt woonden is natuurlijk een perfecte broedplaats voor onlusten.
Een van de bekendste oproeren uit de geschiedenis van de Jordaan is natuurlijk de Palingoproer van 1886.
Op 25 juli 1886 hadden een aantal mensen het plan opgevat om een spelletje palingtrekken te organiseren. Het Palingtrekken was een geliefd spelletje in de Jordaan. Er werd over de gracht een touw gespannen met daar een nog levende paling aan vast. De deelnemers van het spel moesten vervolgens in bootjes eronder door varen en de paling proberen te pakken, dit lukte meestal niet en als de deelnemer dan in het water viel was het hilariteit alom. Het palingtrekken kon ook wel gezien worden als een soort ter land ter zee en in de lucht avant la lettre .
Door het stadsbestuur werd het palingtrekken echter als een ‘wreed volksvermaak’ gezien en was het verboden.
Toen de politie er lucht van kreeg werden er twee agenten naar de Lindengracht gestuurd om het touw door te snijden. Dit viel bij de Jordanese toeschouwers niet in goede aarde. Een agent kreeg een klap en de andere agent werd een portiek in gegooid en er werd besloten dat er versterking moest worden ingeroepen. De komst van extra agenten lokte een totale volksopstand uit waarbij de Jordanezen de aangestormde politiemacht trakteerde op regen van bakstenen en ander puin. Als klap op de vuurpijl voegde een honderdtal socialisten, die net van een vergadering afkwamen, zich bij de rellende mensenmassa.
De politie trad hard op maar wist pas in de late avond orde op zaken te stellen. De volgende dag begonnen de rellen weer. Straten werden opgebroken en barricades werden opgericht. De Jordaan was in rep en roer en het stadsbestuur zag zich genoodzaakt zwaarder geschut in te zetten en riep het leger op. Deze soldaten werden zo hevig bekogeld dat ze terug moesten trekken en de Jordanezen dachten dat ze gewonnen hadden. Maar de soldaten kwamen terug met nieuwe orders. Ze hadden te horen gekregen dat ze bij tegenstand direct met scherp moesten schieten en aan deze order werd dan ook gehoor gegeven. Aan het eind van de dag waren meer dan 25 doden en veel gewonden te betreuren. Deze oproer zou de geschiedenisboeken ingaan als de Palingoproer.
Een andere heftige oproer was de Aardappeloproer. Na het uitbreken van de eerste Wereld Oorlog in 1914 brak in Amsterdam een voedselschaarste uit. Het werd het steeds moeilijker om voedsel te bemachtigen. Brood en andere artikelen gingen op de bon en uiteindelijk kwam het in de zomer van 1917 in Amsterdam tot een opstand, die uitmondde in een ware veldslag; ‘het Aardappeloproer ’.
In de Jordaan kregen de huismoeders het steeds moeilijker om het grote aantal monden te voeden. De aardappel was van het menu verdwenen en vervangen door rijst. Dit was natuurlijk voor veel Amsterdammers een doorn in het oog.
Op 28 juni 1917 kwam het gerucht dat er in de Prinsengracht een schip zou liggen vol met aardappelen, bestemd voor de soldaten. Dit lieten de vrouwen zich geen twee keer zeggen, ze marcheerden naar de Prinsengracht toe en plunderden het schip vol aardappelen. Door deze ‘vakkundige plundering’ konden hun gezinnen weer voor enkele dagen te eten geven.
Jammer genoeg bleef het niet bij deze plundering. Ook de arbeiders zelf gingen meedoen en winkels werden geplunderd en de steun van het leger werd ingeroepen. Op 5 juli 1917 bereikte het oproer zijn tragische dieptepunt tijdens het ‘Bloedbad op het Haarlemmerplein’. De militairen openden het vuur op de menigte, die daar was samengekomen en er vielen 6 doden en bijna 100 gewonden.
Een andere grote oproer was de Jordaanoproer en zoals de naam al doet vermoeden vond ook deze oproer zijn oorsprong in de Amsterdamse Jordaan. De Jordaanoproer begon met de Crash van Wallstreet in 1929. Deze Crash verspreide zich langzamerhand over de hele wereld. In 1934 worden de toch al lage werkloosheidsuitkeringen met 10 procent verlaagd. Dit leidde tot rellen in Amsterdam, waar tienduizenden werklozen woonden.
Toen de verlaging van de uitkeringen bekend werd, riepen pamfletten de arbeiders de straat op om te gaan protesteren. Overal in de Jordaan verzamelden zich groepjes werklozen, deze werklozen begonnen straatstenen, dakpannen en bloempotten te gooien naar de politie, maar de politie liet het er niet bij zitten en schoot met scherp terug.
De volgende dag kwam minister president Colijn zelf pols hoogte nemen, hij gaf de politie de opdracht harder op te treden en wederom werd het leger ingezet. Op maandag 9 juli was het oproer voorbij en waren er 5 doden en meer dan 50 gewonden te betreuren. Een saillant detail was dat de opgebroken straten werden geasfalteerd dit omdat asfalt minder makkelijk gooit dan bakstenen.
Natuurlijk mag de Februaristaking niet in dit rijtje ontbreken. Uit protest tegen de vervolging van de Joden werd op 25 februari 1941 massaal gestaakt. De reden voor deze staking was de deportatie van de Joden naar concentratiekampen. Stratenmaker Willem Kraan en Piet Nak kondigden daar de proteststaking af. Dirk van Nimwegen sprak de bijeengekomen menigte toe. De bijeengekomen mensen moesten de daar uitgedeelde pamfletten stiekem op hun bedrijven verspreiden. En de volgende ochtend verspreidde de staking zich als een olievlek over de stad. Er werd op stakers geschoten en 4 stakers werden terechtgesteld en 22 gevangen genomen.
Elk jaar wordt deze staking nog herdacht bij de Dokwerken in Amsterdam.
Wil je meer weten van de roerige geschiedenis van de Jordaan loop dan mee met onze jordaan rondleiding.
Over de Auteur
Reinier Meijer is gids bij Getevents
Gerelateerde artikelen
- deel dit artikel met anderen
Beoordeling: Nog niet beoordeeld
Login om te stemmen
Commentaar 
Geen commentaar geplaatst.
Commentaar toevoegen
Je hebt geen toestemming om commentaar te geven. Als je inlogt dan mag je misschien wel commentaar toevoegen.
